نظر شیعه وسنی درباره امام زمان

اظهار نظر علماي اهل سنت

علماي اهل سنت در رابطه با موضوع ظهور اين گونه اظهار نظر کرده اند:

راجع به ظهور مصلح آخرالزمان در ميان اصحاب و تابعين از قرن اوّل هجرت و بعد از آن تا به امروز خلافي نبوده و همه (علماي اهل سنت) بر ظهور آن حضرت اتفاق داشته و دارند و اگر کسي در صحت احاديث آن و صدور اين بشارت از پيامبر اسلام (ص) ترديد مي کرد، حمل بر عدم استقامت يا بي اطلاعي او مي کردند و به همين جهت تاکنون کسي مدعيان مهدويت را به انکار اصل ظهور حضرت مهدي (عج) رد نکرده است.

در اين راستا سويدي مي گويد: آنچه بر آن اتفاق دارند اين است که مهدي (عج) آن کسي است که در آخرالزمان قيام مي فرمايد و زمين را پر از عدل و داد مي کند.

خيرالدين آلوسي يکي ديگر از علماي اهل سنت مي گويد: بر اساس صحيح ترين گفته ها نزد اکثر انديشمندان ظهور مهدي (عج) از جمله نشانه هاي قيامت است و نظر برخي از اهل سنت که آمدن وي را انکار نموده اند فاقد ارزش و اعتبار است.

کتاب هاي متعدد و متنوعي درباره ي ظهور آن حضرت از سوي علماي اهل سنت تأليف شده است به گونه اي که شيخ محمد ايرواني در کتاب الامام المهدي (عج) مي نويسد : اهل سنت، کتاب هاي متعددي در گردآوري روايات مربوط به امام مهدي (عج ) و اين که در آخرالزمان شخصي به اسم مهدي (عج) ظهور خواهد کرد، نوشته اند. تا حدي که من اطلاع دارم اهل سنت بيش از سي کتاب در اين باره تأليف کرده اند. هر چند اين مسئله مورد اتفاق اهل سنت و شيعه است، اما تعداد انگشت شماري از اهل سنت احاديث مربوط به امام مهدي (عج ) را ضعيف مي انگارند. مثلا ابن خلدون در تاريخ خود اين احاديث را ضعيف مي شمارد و يا رشيد رضا (مؤلف تفسير المنار) در ذيل آيه سي و دوم سوره ي توبه به ضعيف بودن احاديث مربوط به مهدويت اشاره مي کند. البته، اين دو دليلي بر ادعاي خود نياورده اند و تنها به مطالبي واهي استناد کرده اند. سخنان آن دو از سوي ديگر علماي اهل سنت به شدت رد شده است و در تأليفات علماي شيعه نيز به آن دو پاسخ داده شده است. خود ابن خلدون در بيان عقيده ي مسلمانان در مورد امام مهدي (عج) مي نويسد: مشهور بين همه ي اهل اسلام اين است که حتما در آخرالزمان مردي از اهل بيت (ع) ظهور مي کند که دين را حمايت و عدل را آشکار مي کند و مسلمانان از او پيروي مي کنند و او بر ممالک اسلامي استيلا مي يابد. آن شخص مهدي (عج) ناميده مي شود. بنابراين، ضعيف شمردن احاديث از سوي وي خدشه اي بر اتفاق نظر اهل سنت در مورد ظهور مهدي (عج ) وارد نمي کند؛ زيرا اين اعتقاد ناشي از کثرت احاديثي است که از طرق عامه نقل شده است. ما در زير به ذکر برخي از کساني که اين گونه احاديث را در کتاب هاي خود آورده اند مي پردازيم. هر چند تقريبا مي توان ادعا کرد که تمام کتاب هاي معتبر حديثي اهل سنت حداقل چند مورد از احاديث امام مهدي (عج ) را ذکر کرده اند: 1. ابن سعد (متوفي 230 هـ)، 2. ابن ابي شيبه (متوفي 235 هـ)؛ 3. احمد بن حنبل (متوفي 241 هـ)؛ 4 . بخاري (متوفي 273 هـ)؛ 5 . مسلم (متوفي 261 هـ)؛ 6 . ابن ماجه (متوفي 273 )؛ 7 . ابوبکر اسکافي (متوفي 273 هـ)؛ 8 . ترمذي (متوفي 279 هـ)؛ 9 . طبري (متوفي 380 )؛ 10 . ابن قتيبه دينوري (متوفي 276 )؛ 11 . حاکم نيشابوري (متوفي 405 )؛ 12 . بيهقي (متوفي 458 )؛ 13 . خطيب بغدادي (متوفي 463 )؛ 14 . ابن اثير جزري (متوفي 606 ). يکي ديگر از علماي اهل سنت مي نويسد: روايات فراواني درباره ي مهدي (عج) وارد شده به حدي که به حدتواتر مي رسد. اين امر در ميان علماي اهل سنت شيوع دارد، به گونه اي که از جمله معتقدات آنان به شمار مي آيد. نيز يکي ديگر از علماي اهل سنت نوشته است: احاديث مهدي (عج) به طرق گوناگون و متعدد از صحابه نقل و بعد از آنان از تابعان نقل شده است به گونه اي که مجموع آنها مفيد علم قطعي است. به همين دليل ايمان به ظهور مهدي (عج) واجب است همان گونه اي که اين وجوب در نزد اهل علم ثابت بوده و در عقائد اهل سنت و جماعت مدون شده است. ابن کثير نيز در البداية و النهاية مي گويد: مهدي (عج) در آخرالزمان مي آيد و زمين را پر از عدل و قسط مي کند همان گونه که پر از جور و ظلم شده است. ما احاديث مربوط به مهدي (عج) را در جلد جداگانه اي گرد آورديم همان گونه که ابوداوود در سنن خود کتاب جداگانه اي را به آن اختصاص داده است. از اين مطالب که از بزرگان اهل سنت نقل شد، معلوم مي شود که مسئله ي مهدويت و اعتقاد به ظهور مهدي (عج ) جزو عقايد ثابت اهل سنت و جماعت است و احاديث مربوط به ظهور آن حضرت در ميان آنان به حد تواتر رسيده است.

مشترکات مسئله ي مهدويت بين اهل سنت و شيعه

در اين جا مشترکاتي که در رابطه با امام زمان (عج) بين دو مذهب تشيع و تسنن وجود دارد، اشاره مي شود:

1. حتمي بودن ظهور و قيام حضرت مهدي (عج)

2. نسبت حضرت مهدي (عج)

نسبت حضرت مهدي (عج) در ديدگاه شيعه مشخص است. اما اهل سنت در موارد معيني به آن اشاره کرده اند.

2-1. حضرت مهدي (عج) از اهل بيت و فرزندان رسول خدا؛ ابن ماجه در سنن خود نقل کرده که پيامبر (ص) فرمود: «المهدي (عج) منا اهل البيت يصلحه الله عزوجل في ليلة».

2-2. حضرت مهدي (عج) از نسل حضرت علي (ع) ؛ سيوطي در عرف الوردي نقل کرده که رسول خدا (ص) دست علي (ع) را گرفت و فرمود: «سيخرج من صلب هذا فتي يملأ الارض قسطاً و عدلاً».

2-3. حضرت مهدي (عج) از نسل فاطمه (س) ؛ ابن ماجه از ام سلمه نقل کرده که وي از رسول خدا (ص) چنين شنيد: «المهدي (عج) من ولد فاطمه(س) ».

3. ويژگي هاي جهاني حضرت مهدي (عج)

اوصافي که در کتاب هاي اهل سنت براي امام مهدي (عج) ذکر شده، بر گرفته از احاديثي است که آنان از پيامبر اسلام (ص) نقل مي کنند و در کليات با اوصاف ذکر شده در کتاب هاي علماي شيعه فرقي ندارد.

3-1. قدرتمند بودن آن حضرت هنگام ظهور؛ در روايات فراواني تأکيد شده که حضرت مهدي (عج) هنگام ظهور داراي بدني بسيار قدرتمند است.

3-2. چهره ي نوراني؛ جويني از رسول خدا (ص) روايت کرده است: «المهدي (عج) من ولدي ... کانّ وجهه کوکب درّي».

3-3. پيشاني بلند و بيني کشيده؛ صغاني از رسول خدا (ص) نقل کرده است: «ان المهدي (عج) اقني اجلي».

3-4. خال بر گونه؛ بر گونه ي راست مهدي (عج)، خالي مشکي وجود دارد.

3-5. ظهور در سن چهل سالگي؛ البته از نظر شيعه ظهور حضرت در سن پيري، ولي به هيئت و صورت چهل سالگي است.

4. هم نام بودن حضرت مهدي (عج) با پيامبر(ص)

اهل سنت و شيعه اتفاق نظر دارند که حضرت مهدي (عج) هم نام رسول خدا(ص) است.

5. زمينه هاي ظهور

5-1. نااميدي کامل مردم؛ داود ابن کثير الرقي مي گويد: به حضرت صادق(ع) عرض کردم: اين موضوع (ظهور) براي ما طولاني شد، تا بدان جا که سينه هاي ما تنگ شده است. حضرت فرمود: هنگامي که نااميدي از فرج بيش از همه چيز شد، منادي از آسمان به اسم قائم ندا خواهد داد.

5-2. فراگير شدن ستم؛ رسول خدا(ص) در اين باره فرموده است: «اگر از دنيا بيش از يک روز باقي نماند، خداوند آن روز را چنان طولاني خواهد کرد، تا اين که مردي از اهل بيتم برانگيخته شود و زمين را آکنده از عدل و قسط کند. آن گونه که پر از ظلم و جور شده باشد.

6. نشانه هاي ظهور

6-1. نداي آسماني؛ رسول گرامي اسلام (ص) فرمود: در ماه محرم بانگي از آسمان برآيد بدين مضمون که برگزيده ي خداوند فلان (مهدي (عج)) است، پس سخنش را بشنويد و از او پيروي کنيد.

6-2. خروج سفياني.

6-3. خسف در بيداء؛ واژه ي خسف به معناي فرو رفتن و پنهان شدن و بيداء نام سرزميني بين مکه و مدينه است. منظور از اين نشانه ي اين است که سفياني با لشکري عظيم، به قصد جنگ با حضرت مهدي (عج) عازم مکه مي شود. آنان در بين مکه و مدينه و در محل معروف بيداء به گونه اي معجزه آسا در زمين فرو مي روند.

6-4. قتل نفس زکيه؛ کشته شدن انساني پاک و بي گناه در آستانه ي قيام حضرت مهدي (عج) بين رکن و مقام.

7. امور مربوط به ظهور حضرت مهدي (عج)

7-1. اصلاح امر ظهور مهدي (عج) در يک شب.

7-2. محل ظهور؛ وجه اشتراک روايات اين است که ظهور آن حضرت از مکه و از کنار کعبه آغاز خواهد شد.

7-3. بيعت با حضرت مهدي (عج)؛ يکي از موضوعاتي که در منابع شيعي و سني مورد توجه قرار گرفته، بيعت ياران حضرت مهدي (عج) با ايشان، در طليعه ي ظهور است.

7-4. نزول فرشتگان براي ياري حضرت مهدي (عج).

7-5. نزول عيسي و اقتدا به حضرت مهدي (عج)؛ رسول گرامي اسلام (ض) فرمود: مهدي (عج) مي بيند که عيسي فرود آمده و گويا آب از موهايش مي چکد. پس به او مي گويد: جلو برو به نماز بايست. عيسي پاسخ مي دهد: نماز براي تو به پا شده و آن گاه پشت سر مهدي (عج) به نماز مي ايستد.

8. ويژگي هاي حکومت مهدي (عج)

8-1. عدالت گستري.

8-2. رفاه و آسايش عمومي؛ رسول اکرم (ص) فرمود: «مهدي (عج) در امت من خواهد بود... مردم در زمان او چنان زندگي خواهند کرد که هرگز قبل از آن زندگي نکرده اند.

8-3. رضايت همگاني از حکومت مهدي (عج).

8-4. امنيت همه جانبه.

8-5. احساس بي نيازي در مردم؛ پيامبر فرمود: «شما را به مهدي (عج) بشارت مي دهم به هنگام ظهور او خداوند دل هاي امت محمد را سرشار از بي نيازي مي کند.

8-6. غلبه اسلام بر ساير اديان

8-7. جهاني بودن حکومت حضرت مهدي (عج)؛ امام صادق (ع) فرمودند: هنگامي که قائم قيام نمايد، هيچ زميني نخواهد ماند، مگر آن که در آن نداي شهادتين سر داده شود.

شيعه و رجعت

هيچگونه ترديدى نيست كه شيعه به رجعت اعتقاد دارد و همه دانشمندان بزرگ اين مكتب، اعتقاد به رجعت را از ويژگيهاى پيروان امامان معصوم (عليهم السلام) بر شمرده‏اند، تا بدانجا كه پيروى مذهب تشيع واعتقاد به رجعت متلازم يكديگر بوده و برخى از ياران و پرورش يافتگان مكتب اهل بيت با همين صفت معرفى شده‏اند، و خرده گيران بر شيعه نيز همين اعتقاد را وسيله نكوهش و خالفت خويش قرار داده‏اند. علامه مجلسى بيش از پنجاه تن از عالمان شيعه را نام مى‏برد كه اصل رجعت را پذيرفته و روايات مربوط به آن را در كتب خويش آورده‏اند. از اين گروهند:

سليم بن قيس هلالى (متوفاى سال 90)، حسن بن صفار (م 290)، على بن ابراهيم قمى (استاد كلينى)، ثقة الاسلام كلينى (م 328)، محمد بن مسعود عياشى (معاصر كلينى) ،ابو عمرو كشى (معاصر كلينى) شيخ صدوق (م 381)، شيخ مفيد (م 413)، سيد مرتضى (م 436)، ابوالفتح كراجكى (م 449)، ابوالعباس احمد بن عباس نجاشى (م 450)، شيخ طوسى (م 460)، سيد رضى الدين بن طاووس (م 464) و...

همو مى‏نويسد: اعتقاد به رجعت در تمام دوره‏ها مورد اجماع فرقه شيعه بوده و چون خورشيد بر تارك آسمان مى‏درخشد و كسى را ياراى آنكار آن نيست.

شيخ صدوق در كتاب اعتقادات مى‏گويد: عقيده ما درباره رجعت اين است كه اين رويداد قطعاً به وقوع مى‏پيوندد .

شيخ مفيد نيز عقيده به رجعت را از ويژگيهاى پيروان خاندان رسالت مى‏داند. سيد مرتضى معتقد به اجماع شيعه درباره رجعت است و مى‏گويد: پيروان اين مذهب در اين باره كمترين اختلافى ندارند.

شيخ حر عاملى مى‏نويسد: فزونى نويسندگانى كه روايات مربوط به رجعت را در كتب مستقل يا غير مستقل گردآورده‏اند - و تعداد آنها از هفتاد كتاب تجاوز مى‏كند - دليل بر قطعى بودن اعتقاد به رجعت از ديدگاه شيعه است.

شيخ طوسى در تفسير تبيان و امين الدين طبرسى در تفسير مجمع البيان و ديگر مفسران بزرگ شيعه درباره رجعت سخن گفته‏اند و بنا به نوشته صاحب كتاب الايقاظ من الهجعه صحت رجعت از نظر شيعيان امرى مسلم، قطعى و انكارناپذير بوده و بيشتر دانشمندان يا همه آنان اين واقعيت را پذيرفته‏اند.

شيخ صدوق در كتاب صفات الشيعه اعتقاد به رجعت را از مشخصات پيروان اين مكتب بر شمرده و حديثى را از امام ششم حضرت صادق در اين رابطه نقل مى‏نمايد.

بنابراين قاطعانه مى‏توان گفت كه اصل رجعت از ديدگاه عالمان بزرگ شيعه، امرى مسلم و قطعى بوده و با توجه به روايات بسيارى كه از پيشوايان معصوم رسيده است، ترديدى در تحقق رجعت بر جاى نمى‏ماند. علامه مجلسى كه در حديث‏شناسى سرآمد همه بزرگان و محدثان است و تتبع و پشتكار وى در گردآورى مجموعه گرانسنگ بحارالانوار و شرح اصول كافى به وضوح ديده مى‏شود، درباره روايات رجعت مى‏نويسد: كسى كه حقانيت ائمه اطهار عليهم السلام را باور كرده است، چگونه مى‏تواند درباره مسأله متواترى كه از آنان نقل شده و نزديك به دويست روايت صريح در اين زمينه رسيده و بيش از چهل تن از ثقات و عالمان شيعه آنها را در كتب خود آورده‏اند؛ شك داشته و اين عقيده را با ديده ترديد بنگرد؟... راستى اگر مسأله‏اى از اين قبيل را نتوان از متواترات دانست، پس در كدامين موضوع مى‏توان ادعاى تواتر كرد؟

شيخ حر عاملى نيز كه از بزرگترين محدثان قرن دهم هجرى بوده و كتاب پربار وسايل الشيعه را در احاديث فقهى فراهم آورده است، روايات رجعت را فزون از شمار دانسته و قائل به تواتر معنوى اخبار وارده مى‏باشد.

كوتاه سخن آنكه: شيعيان به پيروى از فرموده پيامبر گرامى و با رجوع به عترت نبوى بر اين عقيده‏اند كه پيش از تحقق قيامت كبرى رويدادى خاص در جهان به وقوع مى‏پيوندد و جمعى از مردگان به دنيا باز مى‏گردند. اين رويداد را رجعت مى‏گويند و گاهى از آن به قيامت صغرى تعبير مى‏نمايند.

نا گفته نماند كه اين سخن نه بدان معنى است كه از ديدگاه عقايد، شيعى، اصل رجعت در شمار اصول دين بوده و هم پايه اعتقاد به توحيد، نبوت و معاد مى‏باشد. بلكه بسان بسيارى از ضروريات دينى يا رويدادهاى تاريخى انكارناپذير، از مسلميات قطعى محسوب مى‏گردد.

به عنوان مثل: همه مسلمانان باور دارند كه جنگ بدر، نخستين غزوه‏اى بود كه بين مسلمانان و مشركان مكه در سال دوم هجرت به وقوع پيوست. اما قطعيت چنين حادثه‏اى به وقوع آن در زمره اصول عقايد اسلامى به شمار نمى‏آيد، و با اين همه، كسى از مسلمانان را نيز ياراى انكار آن نيست .

منابع:

1- او خواهد آمد (ویرایش دوم). علی اکبر مهدی پور. قم: رسالت. پاییز1379.

2- شرح زندگانی حضرت مهدی (عج). مهدی پیشوایی. مرکز فعالیت ها و پژوهش های قرآن. زمستان 1378.

3- ستاره ی تابان. حاج یدالله بهتاش. نشر سبحان. تهران. چاپ دوم 1384.

4- زندگانی حضرت امام مهدی (عج). جمعی از علمای لبنان. حمیدرضا کفاش.

5- بحارالانوار 136/53 (به نقل از المسائل السرويه شيخ مفيد).

6- الايقاظ من الهجعه، باب دوم،دليل پنجم.

7- بحارالانوار 121/53 (به نقل از صفات الشيعه).

8- الايقاظ من الهجعه، باب دوم، دليل سوم.